به گزاش برقع نیوز به نقل از گروه مطالعات زنان بیست دیماه سالگرد قتل امیرکبیر، صدراعظم اصلاح‌گر عصر ناصری است. امیرکبیر را بسیار ستایش کرده‌اند و درباره دلایل نافرجام ماندن اصلاحات او تحلیل‌های فراوانی نوشته شده است. پخش سریال تلویزیونی خوش ساخت و خاطره‌انگیز امیرکبیر در اوایل دهه شصت، نحوه برکناری و قتل امیر به دلیل توطئه‌های حرمسرا بخصوص مهدعلیا مادرشاه را تبدیل به دانش عمومی کرده است.
مهدعلیا مادر ناصرالدین شاه بارزترین شخصیت سیاسی زن دوره قاجار است که توانست با مهار قدرت بعد از مرگ محمدشاه، ساختار سیاسی کشور را از بحران حفظ نماید و قدرت خود را تثبیت کند. او در سایه نبوغ و جسارتش از مدت‌ها پیش از سلطنت پسرش، در دوره محمدشاه دایره نفوذ خود را در سیاست آغاز نمود و به مدت چهل روز بعد از مرگ محمدشاه تا روی کار آمدن ناصرالدین شاه بلامنازع حکمرانی کرد. عزل صدراعظم سابق، تعیین وزیر مخصوص برای خود، آرام کردن یاغیان و گردن‌کشان، مذاکره با سفرای خارجی، ارسال احکام برای نظارت بر امنیت سرحدات از جمله اقدامات اساسی مهدعلیا در این فاصله چهل روز بود. نقشه نافرجام کور کردن عباس‌میرزا ملک‌آرا برادر ناتنی ناصرالدین شاه از همسر محبوب محمدشاه، درگیری با امیرکبیر و سرانجام توطئه قتل او و رساندن میرزا آقاخان نوری به مقام صدارت اعظمی و …از دیگر اقدامات مهدعلیا در عرصه سیاست بود.
به جز این، پاره‌ای از زنان خانواده اشراف در دوران قاجار، به حکمرانی رسیدند. حسن‌جهان خانم ملقب به والیه، از دختران فتحعلی‌شاه سال‌ها در کردستان، شخصاً با کمال استقلال حکمرانی کرد، فخرالملوک دختر ناصرالدین شاه مدت زمانی در قم، دست‌اندرکار رتق و فتق امور شهر بود، این موارد اندک و استثنا بودند و این زنان تنها به اتکای موقعیت خانوادگی برتر خود فرصت حکمرانی یافتند. قاعده کلی این بود که مردان از صدر تا ذیل حکومت را در اختیار داشتند و امور کشوری و لشگری را اداره می‌کردند. تنها معدودی از زنان حرمسرا می‌توانستند در عرصه سیاسی نقش‌آفرینی کنند. از اقدامات مشترک زنان سوگلی و بانفوذ شاه بعد از محکم کردن جای پای خود، وارد کردن خویشان و اقوامشان در کار‌ها و مشاغل دولتی بود؛ از همه مهمتر آرزوی هر زنی در حرمسرا به دنیا آوردن فرزند پسر بود تا به این وسیله در کنار بالا بردن ارج و قرب خود در عرصه سیاست قدرت بیشتری بیابد.
نکته اصلی در تحلیل نقش حرمسرا در سیاست عصر قاجار این است که بدانیم به دلیل سلطه سامان اجتماعی مردسالاری، اعمال قدرت زنان، غیرمستقیم و با واسطه مردان انجام می‌پذیرفت. جاه‌طلبی بیشتر زنان درباری مانند سایر زنان به اعمال نفوذ بر مردان (شوهر، پسر) محدود می‌ماند و زنان برای حفظ قدرت خود و نفوذی که بر یک مرد داشتند ناچار به رقابت با سایر زنان (مادرشوهر، هوو، عروس) بودند.
زمانی که امیرکبیر به اصلاح سیستم واگذاری مناصب حکومتی پرداخت و دایره نفوذ بانوان حرم محدود گردید، این گروه با دیگر بازیگران عرصه سیاسی، یعنی شاهزادگان، برای ناکام گذاشتن این اصلاح نوین متحد شدند. شاهزادگان به علت قطع مستمری‌ها بر ضد امیرکبیر با حرمسرا متحد شدند و سرانجام توانستند رقیب سیاسی خود را حذف کنند. مهدعلیا در قامت یک سیاستمدار کامل ظاهر شد و در اجرای بازی قدرت در مذاکره و اتحاد با سایر بازیگران و اتخاذ عملکرد واحد موفق بود.
سرزنش کردن حرمسرا و دخالت زنان در سیاست و آنها را مسئول ناکام ماندن اصلاحات دانستن، ساده سازی جریان رویدادهای تاریخی و نقش بازیگرانی است که عمدتا مرد بودند. وقایع تاریخی را باید در زمینه اجتماعی زمانه خود داوری کرد و از روایت مردانه و زن ستیزانه تاریخ فراتر رفت.
معصومه بحیرائی
دیدگاهتان را بنویسید