آراسته چهار سال است که کولبری می کند، به همراه شوهرش. به زنی می ماند ۵۰ ساله، اما خودش می گوید که ۴۰ را هنوز پر نکرده و راست هم می گوید. فقط هفته ای دو مرتبه می رود برای کولبری. جان و توانی برایش نمانده است. دیسک کمر دارد و درد پا امانش را بریده است. شبی ۲۰۰ هزار تومان از کولبری درآمد دارد که ۶۰ هزار تومانش را هم باید بدهد بابت کرایه راه. خودش می گوید: «تا به خانه برسیم پول یک شب کولبری می رود برای خرید بسته ای نان و یک شانه تخم مرغ و دو، سه مدل میوه و خلاص. چیزی دست مان را نمی گیرد.» شبی ۱۰ ساعت یکسره راه می روند در برف و بوران، حوالی مرز تته مریوان، با ترس و لرز و هزار و یک فکر و خیال. کسی غیر از شوهرش خبر ندارد که او کولبری می کند. لباس مردانه می پوشد و صورتش را می پوشاند، مثل بقیه زنان. می گوید دست کم ۴۰ کولبر زن را می شناسد که همچون خودش کولبری می کنند، گاس بیشتر. مردها تا ۴۰ کیلو بار را هم برمی دارند اما زن ها آخر آخرش ۳۰ کیلو. بن و قوه اش را ندارند. تا زانو که در برف فرو بروی، بیرون آمدن سخت می شود با این حجم بار بر پشت. آراسته می گوید با شوهرش کولبری می کنند تا بتوانند چرخ زندگی را بچرخانند، با نفس هایی به شماره افتاده. دردمند حرف می زند و آخر سر، با چهره شکسته و چشمان به غم نشسته می پرسد: به نظرت مرگ به این زندگی شرف نداره؟نان به بهای جان
اینجا نان را به بهای جان می دهند. باید دنیا را بر کولت حمل کنی تا بتوانی شکم خود و خانواده ات را سیر کنی، فقط سیر کنی. نانت را باید در کوره راه های ارتفاعات مریوان در سرحدات غربی همیشه به برف نشسته ایران و عراق، از دهان روزگار نامراد بیرون بکشی. ۱۰ ساعت یک سره بار به دوش بکشی در سرما و یخبندان و آخر سر، نان بخور و نمیری درآوری و دو روز تمام در خانه بیفتی تا مگر جان و قوتی بگیری و سر پا شوی و دوباره، روز از نو، روزی از نو. کولبری کنی به بهای جانت، به قیمت سلامتی ات.حقیقتی غیرقابل انکار
کولبری به کلافی می ماند سردرگم و درهم پیچیده. کلافی که معلوم نیست کی قرار است گره کورش باز شود، حالا چه با دست، چه با دندان. در حالی که رقم دقیق و مستندی از تعداد کولبرانی که ارتفاعات غربی کشور را در پی رزق و روزی بالا و پایین می کنند وجود ندارد، اما آمارهای غیررسمی ۸۰ تا ۱۷۰ هزار نفر را تخمین زده اند. درباره زنان کولبر که همین آمار نصفه و نیمه هم وجود ندارد و کسی نمی داند چه تعداد زن کولبری می کنند در عالم واقع. هر چند شواهد و قرائن با زبان بی زبانی می گویند که نه تنها کم شمار نیستند که قضا را ببین، روز به روز هم عدد می گیرند؛ از دختران نوجوان گرفته تا زنان سالخورده، از دانشگاه رفته تا باسواد در حد خواندن و نوشتن. شاید تا چند سال گذشته می شد از باب انکار وارد شد و چشم بر واقعیت ها فرو بست، نمونه اش محسن بیگلری نماینده سابق مردم سقز و بانه در مجلس شورای اسلامی که گفته بود: «از آنجا که کولبری برای زنان به خصوص در هوای سرد و ارتفاعات صعب العبور کاری سخت و جان فرسا است، تصور وجود چنین پدیده ای سخت به نظر می رسد و غیرقابل باور و تایید.»
این روزها اما، حکایت کولبری زنان در سه استان مرزی کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی اظهرمن الشمس است و غیرقابل کتمان و انکار.
یکی خانه نشین، دیگری کوه نشین
شبی که شوهر بوژانه را آوردند و پشت در خانه گذاشتند و رفتند، زن جوان آستین همت بالا زد و بار زندگی را بر دوش نحیف و ناتوانش گرفت. شوهرش از بالای کوه پرت شده بود هنگام کولبری، نیمه های شب در سرمای استخوان سوز زمستان. مردانگی به خرج داده و سوار ماشینش کرده و آورده بودنش تا پشت در خانه. مردش زمین گیر شد. مهره های کمرش شکسته و کتفش هم از جا درآمده بود. شانس آورده بود که سرش به سنگ و صخره ای نخورده و با کمر آمده بود پایین. نه بیمه ای، از کار افتادگی ای، نه پس اندازی و نه حمایتی. بوژانه ۳۰ ساله هم نبود که شوهرش خانه نشین شد و خودش کوه نشین. کولبر شد. زد به دل کوه و کمر برای سیر کردن شکم خانواده اش، شرافتمندانه. حالا به پنج سال نمی رسد که کولبری می رود و شده یک زن ۳۵ ساله که دیگر پا و کمری برایش نمانده است. مفاصل زانوانش هم ساییدگی شدید پیدا کرده اند و دیگر به فرمانش نیستند، خاصه در شب هایی که برودت هوا، سرما را هل می دهد تا اعماق جانت. بوژانه می گوید چاره ای نداشته برای گذران زندگی، مگر با کولبری. شوهرش حالا هم افتاده گوشه خانه و بعد از کلی دوا و درمان و ببر و بیار، تازه می تواند بنشیند، آن هم با کمک. هفته ای سه روز به کولبری می رود تا چرخ زندگی اش با دو بچه کوچک بچرخد. به خانه که می رسد یکی، دو روز کامل می افتد تا جانی بگیرد و دوباره سر پا شود. تمام درآمد زن جوان با سه روز کولبری در هفته به ۲ میلیون تومان در ماه هم نمی رسد. زن جوان مویه می کند: کولبری تهش سیاه روزیه. بدبختیه. یا گلوله می خوری، یا از کوه می افتی پایین. زنده هم بمونی، از کار افتاده ای.جدی نگیرید
نرخ بیکاری در ایران بالاست و در استان های غربی بالاتر؛ به طور مشخص در کردستان، دو برابر میانگین کشوری. همین بیکاری است که معضلاتی همچون کولبری را بر می کشد و تن و ریشه می دهد. دمل کولبری حالا چنان دهان بازکرده و رخ نشان داده که کوبیدن بر طبل انکار، حکم پاک کردن صورت مساله را دارد و هم تراز چشم بستن بر واقعیت های عریان و سربرآورده جامعه. دو، سه سالی می شود که از ساماندهی کولبران سخن به میان آمده و حتی طرحی هم از سوی وزارت کشور برای ساماندهی فعالیت کولبری تدوین و بیش و کم با یک فاصله سه ساله ابلاغ شده است. طرحی که بر ایجاد بازارچه های مرزی تاکید دارد؛ بازارچه هایی که البته تحریم ها و نوسانات ارزی اکثر آنها را به تعطیلی کشانده است. هر چه هست، تا به امروز هیچ اقدام موثر و قابل اعتنایی در رفع کولبری و نارسایی های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی برآمده از آن صورت نگرفته که قابل بازتاب و بازگویی باشد. فعلا همه چیز در حد حرف است و شعار. دستی که کج جوش خورد
دلشاد شوهر ندارد اما ۷ بچه دارد، قد و نیم قد. مردش دو سال پیش رفت زیر ماشین و راننده هم فرار کرد. دلشاد ماند و ۷ دهان باز که چشم به دست او داشتند. کاری بلد نبود، تخصصی نداشت، حرفه ای نمی دانست. تنها گزینه روی میز برایش کولبری بود. چند نفری از زنان روستا را می شناخت که کولبری می کنند. سفارش کرد که او را هم با خود ببرند. اول، اما و اگر آوردند. دلشاد جثه کوچکی داشت. می ترسیدند از پسش برنیاید. همان جلسه اول ۴۰ کیلو بار را گذاشت روی دوشش و تمام، خیال همه را راحت کرد. باری که برداشت تقریبا هم وزن و هم قد خودش بود. شب های اول خیلی سخت می گذشت. سرما و سختی راه یک طرف، ترس از ماموران طرفی دیگر. اگر دستگیرش می کردند یا بلایی سرش می آمد طفلکانش چه می کردند؟ چه کسی قرار بود شکم شان را سیر کند؟ شبی در فکر و خیال بود که زیر پایش خالی شد و رفت پایین. خودش را سپر کرد تا بارش به سنگ نخورد و خسارت نبیند. صدای شکستن استخوان آرنج دستش را شنید به وضوح و دردی وحشتناک در تمام وجودش پیچید. صدایش اما درنیامد. هیچ نگفت. بلندش کردند و دوباره به راه افتاد. دم دمای صبح که به خانه رسید دید آرنج دست چپش سیاه شده است. می خواست برود درمانگاه اما توانش را نداشت. صبحانه بچه هایش را داد و افتاد و بیهوش شد. یکسره خوابید تا عصرش. خوابید تا جان بگیرد برای کولبری دوباره. با هفته ای یکی، دو مرتبه کولبری رفتن که نمی شود شکم این همه بچه را سیر کرد. همان شب دوباره رفت کولبری، فردا شبش هم و حتی یکی، دو شب بعدش. رفت و رفت و دستش را فراموش کرد و استخوان آرنج کج جوش خورد و کج ماند. حالا هم دست چپ دلشاد کج مانده و هم، هر دو پایش گرفتار روماتیسم شده است.
باشد یا نباشد؛ مساله این است
پرسش قابل طرح اینکه؛ چرا تا به امروز اقداماتی اساسی و اصولی برای رفع کولبری و توانمند کردن افراد و به خصوص زنان برای خلاصی از این معضل، طراحی و عملیاتی نشده است؟! با وجودی که بیش و کم همه مسوولان و دست اندرکاران ذی ربط با موضوع کولبری، متفق القول هستند که افراد به اجبار تن به این کار می دهند و اقتضائات زندگی وادارشان می کند به پذیرش خطر و مشقت برای لقمه ای نان، اما در عین حال دیدگاه های متفاوتی در خصوص کولبری وجود دارد. گروهی از مسوولان تاکیدشان بیشتر بر ساماندهی و هدایت روند نقل و انتقال کالا توسط کولبران است. برای نمونه، مهدی عیسی زاده، نماینده مردم میاندوآب و رییس کمیسیون اجتماعی مجلس یازدهم معتقد است که باید نگاهی جامع به کولبری داشت.
عیسی زاده با تاکید بر اینکه کولبری هزاران معانی در پشت خود دارد، می گوید: شاید بهتر باشد معابری برای کولبری تعریف شود و کولبران را ساماندهی و هدایت کنیم تا یک سری کالاهای مشخص را جابه جا کنند.
از سوی دیگر، هستند مسوولانی که کولبری را خلاف شان و منزلت انسانی می دانند و تاکید دارند که مشکلات معیشتی کولبران را باید به شکل علمی و پایدار مرتفع کرد. این مسوولان تاکید دارند اگر شغل و کسب و کاری باشد، بخش اعظم کولبران دست از این کار می کشند و عطایش را به لقایش می بخشند.غیردولتی ها به میدان آمده اند
اخیرا تعدادی از نهادهای خدماتی- اجتماعی و سازمان های مردم نهاد برای رفع معضل کولبری و ایجاد اشتغال پایدار برای کولبران و توانمندسازی آنها قدم پیش نهاده و حتی به ارایه و اجرای طرح هایی نیز مبادرت کرده اند. از جمله بنیاد برکت به عنوان یکی از زیرمجموعه های ستاد اجرایی فرمان امام، از شناسایی زنان کولبر در سه استان کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی و ایجاد اشتغال برای ۳۳۰ نفر از آنها خبر داده است. این بنیاد همچنین با اعلام ایجاد ۱۱ هزار شغل برای کولبران تا پایان سال جاری، تاکید دارد زنان کولبر برای ۱۵ هزار شغل جدیدی که در سال ۱۴۰۰ تدارک دیده شده، در اولویت قرار خواهند داشت.
محسن محمدی
منبع:اعتماد
دیدگاهتان را بنویسید