بندرعباس خشونت‌دیده

پس از دو سال به بندرعباس بازگشتم. هیچ چیز تغییر نکرده بود. شهر هنوز بوی خستگی می‌دهد، ساختمان‌ها همان‌اند و خیابان‌ها هنوز از رنگی کهنه لبریزند. چند سازه تازه بر پیکر شهر افزوده شده، اما جان شهر همان جان فرسوده‌ی پیشین است. بندرعباس هنوز فقیر است؛ نه از کمبود منابع، بلکه از فراوانی تصمیم‌های غلط.

در نگاه نخست، ممکن است این فقر را اقتصادی تعبیر کنیم؛ اما در واقع با نوعی فقر ساختاری روبه‌رو هستیم. فقرِ ناشی از مدیریتی که نابرابری را بازتولید می‌کند و فرصت‌ها را ناعادلانه توزیع. بندرعباس شهری است که پول در آن جریان دارد، اما عدالت در تخصیص آن نه.

بر اساس نظریه‌ی «خشونت ساختاری» یوهان گالتونگ، خشونت فقط در شکل فیزیکی‌اش رخ نمی‌دهد. هر جا که ساختارها مانع رشد، فرصت یا رفاه شوند، خشونت در جریان است؛ خشونتی بی‌صدا، اما پیوسته.
اگر از این منظر به بندرعباس بنگریم، درمی‌یابیم که شهر سال‌هاست زیر فشار نوعی خشونت ساختاری پنهان نفس می‌کشد — خشونتی که در تصمیم‌های به‌ظاهر بی‌طرف، در پروژه‌های ناتمام، و در بی‌تفاوتی نسبت به کیفیت زندگی مردم نهفته است.

مدیران شهری، آگاهانه یا ناآگاهانه، با تکرار سیاست‌های ناکارآمد، در عمل حقِ شهروندان بندرعباس برای زندگی در شهری با رفاه عمومی برابر با دیگر شهرهای کشور را نقض کرده‌اند.
در اینجا مسئله این نیست که چه کسی این خشونت را اعمال می‌کند، بلکه اینکه چرا این خشونت به رفتار اداری عادی تبدیل شده است. چرا شهروندان، به جای اعتراض به آن، تنها تماشاگر چرک تکرارش هستند؟

بندرعباس نه به خاطر فقر اقتصادی، بلکه به دلیل نادیده‌گرفته‌شدنِ نظام‌مند رنجش فقیر مانده است. شهری که بودجه دارد، اما اراده ندارد؛ مدیر دارد، اما چشم ندارد. فقر ساختاری در اینجا یعنی نبودِ خیال توسعه، فقدان تخیل شهری.
خشونت ساختاری یعنی عادت کردن به وضعیت موجود، تا جایی که هیچ‌کس دیگر حتی از خود نمی‌پرسد: چرا هیچ چیز تغییر نمی‌کند؟

در چنین شرایطی، بندرعباس فقط شهری با چهره‌ای چرکین نیست؛ نمونه‌ای زنده از جامعه‌ای است که در آن، نابرابری و بی‌تفاوتی دست به دست هم داده‌اند تا توسعه را به امری تجملی بدل کنند.

شاید نخستین گام در رهایی از این وضعیت، نام‌گذاریِ درست آن باشد.
تا زمانی که ندانیم این رکودِ مزمن شکلی از خشونت است — خشونت علیه فرصت، علیه امکان، علیه زندگی بهتر — هیچ تغییری رخ نخواهد داد.
بندرعباس، بیش از بودجه، به آگاهی نیاز دارد: آگاهی از این‌که سکون هم می‌تواند خشونت‌بار باشد.