«اِوَز» کلمه ای است عربی به معنای «بَط» یا مرغابی، که وجه تسمیه آن به گفته بزرگان به زمانهای خیلی دور برمی گردد، دورانی که اطراف آن آب فرا گرفته، و این شهر همچون جزیره‌ای به شکل یک مرغابی روی آب شناور بوده است. این شهر با وسعت ۵۰۹۲ کیلومتر مربع از مساحت لارستان و ۳/۵ درصد از مساحت استان فارس را به خود اختصاص داده است. این شهرستان از شمال به بخش جویم از شرق به شهرستان «گراش» و از غرب به شهرستان «خنج» و از جنوب به بخش «بیرم»، متصل است. شهرستان اوز در ۳۵۰ کیلومتری جنوب شرقی شیراز و ۴۰ کیلومتری شمال غربی شهر «لار» در دشت وسیعی از میان رشته کوههای زاگرس جنوبی در ارتفاع ۱۱۵۰ متری از سطح دریا با جمعیتی معادل ۴۱ هزار نفر از کل جمعیت این شهرستان و ۲۰ هزار نفر طبق آخرین سرشماری مختص به خود اوز بوده است. شهر اوز از نظر بعد مسافت در همسایگی استان هرمزگان و شهر بندرعباس قرار گرفته است که به همین منظور تقریبا ١٠% درصد از جمعیت استان هرمزگان اوزیهای ساکن بندرعباس تشکیل می دهند که در این تعامل و همزیستی زبان و رسومات مشترک زیادی که بین این دو شهر وجود دارد آنها را به هم نزدیک کرده است، اکنون به یکی از مهمترین موزه های مردم شناسی جنوب ایران که در چهار سال متوالی از طرف) ایکوم (به عنوان موزه برتر کشور شناخته و در این شهر واقع شده است سری زده، و شما را با آن آشنا خواهیم کرد، ابتدا نگاهی گذرا بر فرهنگ و زبان این شهر می اندازیم.
ردپای گویش ساسانی
گویش مردم اوز به زبان لارستانی ( ساسانی قدیم) که ریشه قدیمی تر آن به زبان پهلوی ساسانی یا فارسی میانه جنوبی می رسد، می باشد. این گویش با لهجه مخصوص به خود در نواحی بنادر جنوب ایران نیز معمول است. هر چند ورود زبان فارسی به این گویش بی تاثیر نبوده است اما به همت فرهنگ دوستان شهر اوز این گویش از ورطه نابودی نجات یافته و با تاکید بر استفاده از این گویش واستمرار بر زبان مادری در بین نسل جدید، خوشبخانه هنوز در بین مردم این گویش رواج و با آن صحبت می شود.
قدمت آموزش و تربیت
. از نظر فضای آموزشی.اولین دبستان در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی و اولین دبیرستان در سال ۱۳۲۸ هجری شمسی در شهرستان اوز تاسیس شد. که اولین دبستان اوز ۲۹ (بیست و نهمین ) دبستان در کل کشور بوده است. قبل از آن خانواده‌های اوزی فرزندان خود را به مکتبخانه( اکابر) برای یادگیری دروس شرعی، دینی، آموزش قرآن.. فرستاده می شدند . وجود چند ین دانشگاه ، و مراکز آموزشی زیادی که به همت خیرین شهرستان اوز ساخته شده است و همچنین ایجاد چندین کتابخانه عمومی و تخصصی به شهر رنگ و بوی فرهنگی داده است که به همین منظور اوز به شهر فرهنگی نیز معروف است.، در اوز بیشتر مراکز آموزشی، بهداشتی، ورزشی، مساجد، بیمارستان‌ها، آب انبارها به همت سخاوتمندان و بلند همتانی از این دیار ساخته شده است که رنج سفر و دسترنج سالیان دوری از وطن را بر خود همواره کرده تا بتوانند برای شهر خود کاری انجام داده و توشه ای نیز برای آخرت خود داشته باشند.
نه فقط برای شهر خود، بلکه در هر گوشه و کناری از این سرزمین که نیاز بوده این مردمان بی ادعا در کمک رسانی و خیرات همیشه پیشقدم بوده‌اند. این شهر با نامهایی همچون شهر خودیاران، شهر دوستدار کودک، شهر آب انبارها، شهر خلاق کتابخوانی، شهر خیرین مدرسه ساز شناخته می شود. آب و هوای این شهر گرم و خشک و کار عمده ی مردم از راه تجارت و یا مسافرت به حوزه جنوبی خلیج فارس می باشد . امروزه کشاورزی و باغداری نیز در حال رونق و توسعه است. طبیعت خشک و بی آب اوز در صورت بارش رحمت الهی مبدل به یکی از زیباترین مناظر طبیعی شده که از پوشش داروهای گیاهی همچون بابونه، آویشن، بومادران، گل مریم، درمنه، آبغوزه برخوردار می‌شود.
صنایع دستی و فرهنگ غنی
از مفاخر علمی و فرهنگی اوز می توان به «تائب اوزی»، «حاج محمد نوری» ملقب به مولوی اوز، مرحوم مولانا حاج شیخ احمد و فرزند مرحومش حاج شیخ «محمد فقیهی» و مرحوم حاج «محمد هادی کرامتی» مولف کتاب تاریخ دلگشای اوز نام برد. مردم اوز به خصوص زنان این شهر از قدیم الایام خود کفاء و هنرمند ودر کنار همسران خود با استفاده از هنر خود، کمک خرج خانواده بودند. هنرهایی از قبیل گلیم بافی، خوس دوزی، خوس بافی، رودوزیهای سنتی، سوزن دوزی، ملکی بافی ،کلوری بافی، حصیر بافی که خوشبختانه بعضی از این هنرهاکه در حال منسوخ شدن بودند،، بار دیگر در حال احیا دوباره آن هستند.
اماکن تاریخی
قلعه پرویز (پرودَه) به جا مانده از پادشاهی خسرو پرویز، آب انبار سلفی با قدمت ۷۵۰ ساله، آب انبار ملا محمد، حمام حاج رئیس، منزل سوداگر (موزه مردم شناسی اوز ) مسجد جامع قدیم اوز، کاروانسرای سیفا، قنات انوه، تل عبدلقادر در «فیشور» تل قلعه زیر دژ در روستای «هود » و آتشکده در «محلچه » گویای قدمت این شهر تاریخی و دور افتاده است. وجود چندین کارخانه تفنگ سازی دریک قرن و نیم بیش اوز را متمایز از شهرهای منطقه کرده بود. وجود قلعه همراه با دروازه های شهر ،برکه های تاریخی، بازار قیصریه اوز و … خیلی از آثاری که به دست غاضبان دورانی نه چندان دور نابود شدند تو گویی می خواستند تیشه به ریشه فرهنگ این این مرز و بوم بزنند.
موزه مردم شناسی
یکی از مکان هایی که در چند سال اخیر ، مشتاقان و علاقمندان زیادی را به سوی خود جلب کرده است. موزه مردم شناسی اوز است که شاهد حضور بازدید کنندگان زیادی از کل منطقه جنوب فارس، هرمزگان، کل ایران و همچنین توریست های زیادی از کشورهای آلمان، سویس ، استرالیا ، برزیل ،آمریکا ، مجارستان، هند، و.. بوده است. این مکان جدای از محل نگهداری آثار و ابزار گذشتگان ، محلی برای اجرای برنامه های متنوع فرهنگی نیز محسوب می شود که آن را از سایر مکان های جنوب فارس ، شاخص و متمایز کرده است.
مدیریت و همراهی مردمی
موزه مردم شناسی اوز در هشتم فروردین ماه سال ۱۳۹۱ با حضور مقامات استانی و کشوری «سید احمد محیط طباطبایی»، دکتر «عبدالمجید ارفعی» و چند تن از اساتید دانشگاه‌های ایران و خارج از کشور افتتاح شد. افتتاح این مکان روزنه امیدی برای اهالی شهرستان اوز بود. امیدی که با تخریب مکان های با ارزش تاریخی در زمانهای نه چندان دور، اهالی اوز را به یک ناامیدی کشانده بود. اکنون با افتتاح این مجموعه نور امیدی شد بر دلهای آنها، پس با شروع فعالیت موزه، فصل جدیدی در رابطه با حفظ میراث گذشتگان خود، مردم را به تکاپو انداخت که برای ماندگاری هویت فرهنگی واصالت وجودی خود باید تلاش کرده و تاریخ آبا و اجدادی و خانوادگی خود را حفظ و از آن پاسداری کنند. باز این سخاوت مردم اوز و حومه بود که وسایل و ابزارآلات و میراث به جای مانده از گذشتگان خود را در طبق اخلاص گذاشته و با کمال میل به موزه اهدا کردند.
موزه اوز در یکی از محلات قدیم و تقریبا در مرکز شهر واقع شده است. این خانه تاریخی با ورودی به یک هشتی و راه پله به طبقه اول برای میهمانان ویژه و اتاقی مخصوص جهت استراحتگاه رکاب داران قافله آن دوران، سپس ورودی به حیاط اصلی، سمت چپ پذیرایی تو درتو با نقاشی هایی از رنگ طبیعی بر دیواره مهمان خانه همراه با گچ بری‌های زیبا و پنجره های مشبک رنگی با نام اروسی بسیار چشم نواز است. یک راه پله مجزا به طبقه اول برای اهالی اندورنی منزل و در ادامه کوشکن، چارمبار، گرمادو، جی‌کله، جون شور، صفه، تالار، حوض، دوگنجه، سه گنجه را می‌توان به تماشا نشست. اکنون مجموعه موزه اوز همچون یک خانواده پرجمعیت دریک گروه مجازی ٠۵٢ نفره همراه با یک گروه نه نفره هیئت امناء. یک گروه هفت نفره هیئت مدیره صنایع دستی با پنجاه نفر زیر مجموعه از هنرمندان صنایع دستی و هنرهای سنتی یکی از گروه‌های موفقی است که در اوز به فعالیت مشغول است.
مکان موزه در خانه تاریخی حاج رئیس محمد سعید سوداگر که یکی از تجار معروف اوز در دوران گذشته بین شهرهای کرمان، یزد، شیراز و هندوستان بوده ،واقع شده است. . این عمارت تاریخی با تصویب و ثبت ملی شدن آن، از سوی وراث به موزه اهدا گردید تا مکانی باشد برای نگهداری گنجینه های فرهنگی شهر ی به بلندای تاریخ این مرز و بوم، . مؤسس و مدیریت این مجموعه بزرگ، جناب مهندس شریف بازرگانی یکی از همشهریان اوزی ساکن شیراز به عهده داشته و دارند. زحمات بی دریغ ایشان و همراهی یاران موزه که از بدو تأسیس در کنار ایشان بودند توانست این مکان را به یک جایگاه ویژه تبدیل نماید. موزه در راستای حفظ آثار و ارزش های معنوی تا کنون قدم‌های بزرگ و مثبتی برداشته است.
وسایل آشپزخانه، ابزارآلات قدیمی مشاغل مردم همچون کشاورزی، سنگبری، نجاری، مسگری، پوشش و البسه، شجره‌نامه‌ها، اسناد و مدارک تاریخی، تفنگ‌های دست‌ساز، کتاب‌های خطی، کتاب‌هایی از نویسندگان اوز و توابع، لوله توپ نادری، خمره با قدمت ۱۲۰۰سال، سکه، تمبر و اسکناس قدیمی، قرآن وکتب خطی قدیمی از وسایلی است که در موزه نگهداری می‌شود.
فعالیت و دستاوردهای موزه
این موزه از آغاز فعالیت تا به امروز فعالیت‌های مختلفی را برای ترویج فرهنگ بومی، محلی و پاسداشت آداب و رسوم گذشته انجام داده است. افتتاح کمیته صنایع دستی، گشایش فروشگاه صنایع دستی، برگزاری کلاس های آموزشی هنرهای سنتی و صنایع دستی، برگزاری آزمون صنایع دستی و اهدای کارت صنعتگری تا کنون به دویست نفر( از زنان و مردان اوز و حومه)، راه‌اندازی گروه موسیقی محلی «شَپ و تَلا»، افتتاح نگارخانه «شریف»، برگزاری بزرگداشت و مناسبت‌های تاریخی، مراسم ماهانه قصه‌گویی و کتابخوانی (کاته گویی) کودک و نوجوان در اولین چهارشنبه هر ماه، برگزاری نمایشگاه‌های صنایع دستی و هنرهای سنتی درون و برون شهری و استانی و کشوری ، برگزاری نمایشگاه عروسک‌های ملل از تهران، از جمله مهمترین فعالیت های هنری، بوده است.
همچنین اهدای دو دست کامل لباس محلی اوز با نام «رخت گشاد» اوز به کاخ موزه گلستان و موزه عروسک‌های ملل، توسط دو تن از یاران موزه از طرف خانم‌ها :مینا بازرگانی و فاطمه رضایی، برگزاری جلسات ماهانه هیئت امناء و هیئت رئیسه صنایع دستی موزه، حمایت از زبان مادری در قالب برنامه های متنوع و برگزاری مراسمات شادی در روز جهانی زبان مادری، برگزاری جشنواره های غذای محلی، ثبت ملی لباس محلی و تهیه فیلم مستند بلند رخت گشاد اوز، ایجاد حجله به سبک قدیم اوز برای عکسبرداری زوج های جوان و بازدیدکنندگان، ایجاد کتابخانه تخصصی «فهیمه ملایی» در مکان موزه، پیشنهاد نامگذاری هشت فروردین مصادف با افتتاح موزه اوز به نام «روز اوز» و تصویب آن در شورای شهر از سایر فعالیت‌های این موزه تاکنون بوده است.
برگزاری نمایشگاه‌های نقاشی و خطاطی، برگزاری موفق سه جشنواره عکاسی به نام میراث نیاکان ۱ در سطح منطقه، میراث نیاکان ۲ در سطح سه استان فارس و هرمزگان و بوشهر و میراث نیاکان ۳ در سطح کل کشور و حمایت از هنرمندان در همه زمینه‌های هنری، عکاسی، فیلم، نقاشی، خطاطی، موسیقی از اقدامات دیگر موزه مردم شناسی اوز بوده است. این موزه موفق به کسب مقام موزه برتر خصوصی در کل ایران از سال ۲۰۱۷ تا سال ٢٠٢٠ از ایکوم ایران شد. در سال ١۴٠٠ به همت انجمن هنرهای سنتی و خانه مد و لباس،، زیر مجموعه اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی اوز،. این شهر موفق به کسب شهر خلاق فرهنگ وهنر در حوزه مد و لباس کشوری شد. طرحی تلفیقی از هنرهای سنتی و مدرن در قالب پوشش زنان اوز و حمایت از کالای بومی محلی و ایرانی، اسلامی در حمایت از هنرمندان منطقه بود. با طرحی که به تهران ارسال شد، با موفقیت پذیرفته و اوز وارد شهر خلاق فرهنگ و هنر شد تا بار دیگر مهر تاییدی بر اصیل بودن فرهنگ این مرز و بوم زده شود.
نویسنده: فاطمه رضایی، فعال اجتماعی، دبیر انجمن و عضو هیئت مدیره و هیئت امنای موزه مردم شناسی اوز
دیدگاهتان را بنویسید